Μέ τήν Κυριακή τῆς Σταυροπροσκυνήσεως φθάνουμε στό μέσο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, μιᾶς πνευματικῆς περιόδου πού τή χαρακτηρίζει ἡ ἔνταση καί ἡ διάρκεια καί ἡ Ἐκκλησία μας προβάλλει τόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ γιά νά τόν προσκυνήσουμε καί νά πάρουμε δύναμη ὥστε νά συνεχίσουμε τήν πορεία μας μέχρι τά Ἅγια πάθη καί τήν Ἀνάσταση. Χρειάζεται, ὅμως, νά κατανοήσουμε πῶς ἡ προσκύνηση τοῦ Σταυροῦ μᾶς δίνει δύναμη καί τί εἴδους δύναμη εἶναι αὐτή. Σέ αὐτό μᾶς βοηθάει ἡ τάξη τῆς Ἐκκλησίας πού μέ τό εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα τῆς ἡμέρας θυμίζει στούς πιστούς ὅτι ὁ Σταυρός τοῦ Κυρίου συνδέεται μέ τήν κλήση τῶν ἀνθρώπων ἀπό τόν Θεό νά ἀπαρνηθοῦν τόν ἑαυτό τους, νά σηκώσουν τόν σταυρό τους καί νά Τόν ἀκολουθήσουν. Ἔτσι τό νόημα τῆς προσκύνησης τοῦ Σταυροῦ συνδέεται μέ τόν δικό μας σταυρό καί μέ τήν ἀπόφασή μας νά σηκώσουμε τόν σταυρό μας ἀρνούμενοι, καί μάλιστα μέ ἔντονο τρόπο, τό ἐγώ μας: «ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν σταυρὸν αὐτοῦ, καὶ ἀκολουθείτω μοι».
Εἶναι ἀλήθεια ὅτι τή στιγμή πού τό κήρυγμα τῆς Ἐκκλησίας καλεῖ τούς ἀνθρώπους νά ἀπαρνηθοῦν τόν ἑαυτό τους γιά νά συναντήσουν τόν Θεό, ὁ σύγχρονος κόσμος ἐπιλέγει τήν ἀπάρνηση τοῦ Θεοῦ τοποθετῶντας τόν ἑαυτό ὡς τό ἐπίκεντρο τῆς πραγματικότητας. Ὁ κόσμος μέ αὐτή του τήν ἐπιλογή ἀποκλείει διακρίσεις γιά τό τί ἀπό τόν ἑαυτό εἶναι ἀληθινό καί τί ψεύτικο, τί εἶναι ἀληθινά δικό μας καί τί ξένο. Ἡ ἄρνηση τοῦ Θεοῦ ὁδηγεῖ σέ ρήξη τίς σχέσεις τοῦ ἀνθρώπου μέ τήν ἀλήθεια καί μέσα σέ ἕνα τέτοιο κλίμα εἶναι πιθανό νά ἐπηρεαστοῦμε κι ἐμεῖς καί χωρίς διάκριση νά ξεχάσουμε ὅτι ὁ Σταυρός τοῦ Κυρίου κι ὁ σταυρός μας, ἀλλά ὄχι ὁ ἑαυτός μας, θά πρέπει νά ἀποτελοῦν τό κέντρο τοῦ ἐνδιαφέροντος καί κατά τήν περίοδο πού τώρα διανύουμε. Ἀλλά πῶς γίνεται κι ὁ σταυρός μᾶς βγάζει ἔξω ἀπό τόν ἑαυτό μας;
Ὅσοι ἀπό ἐμᾶς μέ πίστη προσκυνοῦμε τόν Σταυρό, ἀρχίζουμε καί κατανοοῦμε γιατί ὁ Ἀπ. Παῦλος σηκώνει τόν σταυρό του καί διακηρύσσει ὅτι καύχημά του εἶναι ὁ Σταυρός κι ὄχι τά θαύματα τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Παῦλος γνωρίζει ὅτι εἶναι ἀπόστολος Ἐκείνου πού ἔκανε πολλά καί ἐντυπωσιακά θαύματα ἀπαλλάσσοντας πολλούς ἀνθρώπους ἀπό τά βάσανά τους. Χάρισε τό φῶς στόν ἐκ γενετῆς τυφλό, ἀνέστησε τόν Λάζαρο, ἔθρεψε χιλιάδες μέ πέντε ἄρτους, ἀνόρθωσε τή συγκύπτουσα. Ἀλλά, ἐπίσης, γνωρίζει ὅτι ὁ Σταυρός εἶχε καί ἔχει ἀντίκτυπο σέ ὁλόκληρη τήν ἀνθρωπότητα καθώς μέ τόν σταυρό τοῦ Κυρίου ἀνέβλεψαν οἱ πνευματικά τυφλοί ὁλόκληρης τῆς οἰκουμένης, ἀναστήθηκαν οἱ νεκρωμένοι ἀπό τήν ἁμαρτία, χόρτασαν οἱ ἄνθρωποι σέ ὅλα τά μήκη καί τά πλάτη τῆς γῆς ἀπό τήν πνευματική πεῖνα πού ὑπέφεραν λόγῳ τῆς ἄγνοιάς τους, ἐλευθερώθηκαν ἀπό τά δεσμά τῆς ἁμαρτίας δυνάμει ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, ὅλων τῶν αἰώνων, ἀρκεῖ νά πιστέψουν σέ Αὐτόν. Εἶναι κατανοητό καί ἀνθρώπινο νά θέλουμε τόν Θεό νά παρεμβαίνει στή ζωή μας, ἀκόμα καί μέ θαῦμα, ὥστε οἱ δυσκολίες μας νά γίνονται λιγότερο δύσκολες καί τό φορτίο πού κουβαλᾶμε νά γίνεται ἐλαφρύ. Ἀλλά αὐτό συμβαίνει ὅταν κανείς παύει νά ἐνδιαφέρεται μόνο γιά τόν ἑαυτό καί ἀρχίζει νά φροντίζει γιά τούς ἄλλους ὅπως ἔκανε καί ὁ Χριστός. Ὁ Παῦλος καυχᾶται γιά τόν Σταυρό τοῦ Κυρίου γιατί ἔχει ἐπιλέξει νά εἶναι ἀπόστολος Ἐκείνου πού πείθει τόν ἄνθρωπο νά κοιτάξει πέρα ἀπό τόν ἑαυτό του, ἐνδιαφερόμενος γιά τούς ἄλλους. Σηκώνω τόν σταυρό μου σημαίνει ἐνδιαφέρομαι καί γιά τή σωτηρία τῶν ἄλλων ἀνθρώπων.
Συχνά δέν μᾶς ἀρέσει νά μᾶς λένε νά σηκώσουμε τόν σταυρό μας γιατί εἴμαστε πεπεισμένοι ὅτι δέν μᾶς ἀξίζει καί, ἐν πάσῃ περιπτώσει, ἄν τελικά ἀποφασίσουμε νά τόν σηκώσουμε, λέμε ὅτι κάνουμε ὑπομονή. Ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ σταυρώνεται καί ὁ τρόπος πού σηκώνει τόν δικό του σταυρό ἔχει σημασία. Ὁ Χριστός εἶναι ἀναμάρτητος, δέν ἔχει καμία ὑποχρέωση νά πεθάνει στόν σταυρό, δέν εἶναι δίκαιο νά πεθάνει, ἀλλά ἐπιλέγει ἐλεύθερα νά σταυρωθεῖ. Καί ἐκεῖνος ὁ μαθητής Του πού θά προσπαθήσει νά τόν πείσει νά ἀποφύγει τά Πάθη καί βέβαια τόν Σταυρό γιατί δέν τοῦ ταιριάζουν, θά εἰσπράξει τήν ἔντονη ἀντίδραση τοῦ Ἰησοῦ. Ὁ Χριστός σηκώνει τόν σταυρό Του ἑκούσια, ἐπειδή τό θέλει καί τό ἐπιθυμεῖ, ἐπειδή εἶναι θέλημα Θεοῦ γιά τή σωτηρία τῶν ἀνθρώπων. Δέν τό κάνει ἀπό ὑποχρέωση ἤ λόγῳ μιᾶς ὁποιασδήποτε δέσμευσης, δέν ντρέπεται νά σηκώσει τόν Σταυρό του σέ μιά ἐποχή πού ἡ σταύρωση ἀποτελοῦσε μεγάλη ντροπή καί ἐξευτελισμό. Μέ πλήρη ἀφιέρωση στόν σκοπό Του σηκώνει τόν Σταυρό Του καί πεθαίνει γιά νά ζήσει ὁ κόσμος. Ἄν μέ εἰλικρίνεια προσκυνοῦμε τόν Σταυρό τοῦ Κυρίου θά πρέπει ἀνάλογη νά εἶναι καί ἡ διάθεσή μας ἐνώπιον τοῦ δικοῦ μας σταυροῦ. Σηκώνουμε τόν σταυρό μας ὅταν κι ἐμεῖς ἐλεύθερα, μέ τή θέλησή μας καί χωρίς ὑποχρέωση ἤ ἐσωτερικές καί ψυχολογικές δεσμεύσεις, ἀλλά καί χωρίς αἴσθηση ντροπῆς, τηροῦμε τίς ἐντολές τοῦ Θεοῦ ὅπως πρῶτος ὁ Χριστός ὡς ἄνθρωπος ἔπραξε.
Προϋπόθεση γιά νά σηκώσουμε τόν σταυρό μας ὅπως διαβάζουμε στό εὐαγγέλιο τῆς Γ’ Κυριακῆς τῶν Νηστειῶν εἶναι ἡ ἀπάρνηση τοῦ ἑαυτοῦ μας. Ἀλλά ποιοῦ ἑαυτοῦ μας; Λέμε συχνά ὅτι εἴμαστε ἁμαρτωλοί, χωρίς ἴσως νά κατανοοῦμε τί ἀκριβῶς σημαίνει αὐτός ὁ λόγος. Ὁ ἑαυτός μας, ἡ ψυχή μας, ἔχουν πλαστεῖ κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωση Θεοῦ, ἀλλά λόγῳ τῆς ἁμαρτίας ἕνας ἄλλος ἑαυτός ἔχει ἐπίσης δημιουργηθεῖ. Κατά κάποιο τρόπο παράλληλα μέ τήν ψυχή μας πού τήν ἔχει πλάσει ὁ Θεός, μιά ἄλλη ψυχή πού πνίγει τή θεοειδῆ ψυχή διαμορφώνεται ἀπό τήν ἁμαρτία καί ἡ ὁποία μέ τή σειρά της δημιουργεῖ μέσα μας τόν δικό της κόσμο, τή δική της φιλοσοφία, τή δική της ἀντίληψη γιά τόν κόσμο. Μέ τόν τρόπο αὐτό ἡ ἁμαρτία προσπαθεῖ νά κυριαρχήσει στόν ψυχικό μας κόσμο γιά νά μορφοποιήσει μιά ἄλλη ψυχή, ἕναν ἄλλο ἑαυτό, ἕνα ἄλλο ἐγώ, κάτι πού ἐπιβεβαιώνει κι ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ὅταν σημειώνει ὅτι «οὐ γάρ ὅ θέλω ποιῶ ἀγαθόν, ἀλλ’ ὅ οὐ θέλω κακόν τοῦτο πράσσω».
Ἡ σύγχρονη ἐπιστήμη καθιέρωσε τήν ἔννοια τοῦ Ἐγώ γιά νά δείξει ὅτι ἐπίκεντρο τῆς ζωῆς τοῦ κάθε ἀνθρώπου εἶναι ἡ δική του προσωπικότητα καί ἡ προσπάθειά του νά προσαρμοστεῖ κατάλληλα στόν κόσμο, βρίσκοντας μιά ἰσορροπία μεταξύ τῶν ὁποιωνδήποτε δικῶν του ἐπιθυμιῶν καί τῶν ἀπαιτήσεων τῆς πραγματικότητας. Ἡ ἐνασχόληση τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου ἀφορᾶ ἀποκλειστικά τόν ἑαυτό του καί τίς προσπάθειές του νά διαχειριστεῖ κατάλληλα τά δεδομένα τῆς ζωῆς. Ἔτσι φαίνεται ὅτι ἡ σύγχρονη σκέψη ἔχει ξεχάσει ὅτι ὁ ἑαυτός, τό ἐγώ τοῦ κάθε ἀνθρώπου εἶναι πλασμένο γιά νά στρέφεται πρός τόν Θεό καί δέν κατανοεῖ ὅτι, παρά τή σημασία τῶν παρατηρήσεων τῆς ἐπιστήμης, τό σύγχρονο Ἐγώ εἶναι περισσότερο ξένο καί λιγότερο οἰκεῖο στήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη. Μέ τήν ἔννοια αὐτή, ἡ ἐντολή τοῦ Χριστοῦ νά ἀπαρνηθοῦμε τόν ἑαυτό μας γιά νά σηκώσουμε τόν σταυρό μας εἶναι μιά ἐντολή νά ἀπαρνηθοῦμε τόν ἑαυτό πού δέν εἶναι δικός μας, πού εἶναι ξένος, πού εἰσῆλθε μέσα μας ἐκ τῶν ὑστέρων μαζί μέ τίς ἐπιθυμίες του, μέ σκοπό νά κυριαρχήσει πάνω στόν ἑαυτό, στό ἐγώ πού μᾶς ἔδωσε ὁ Θεός μέ τή Δημιουργία.
Ἀπάρνηση τοῦ ἑαυτοῦ εἶναι ἡ ἀντικατάσταση ἑνός ἑαυτοῦ πού τόν χαρακτηρίζει ἡ ἁμαρτία, δηλαδή ἡ παραβίαση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ, μέ τόν Χριστό, ὥστε ὁ Χριστός νά γίνει ὁ ἑαυτός μας. Ὁ Χριστός γίνεται ὁ ἑαυτός μας ὅταν τηροῦμε τίς ἐντολές του καί καλλιεργοῦμε τίς ἀρετές σηκώνοντας τόν σταυρό μας καί τότε ὁ ἑαυτός πού ἔχει πλαστεῖ γιά νά φέρει τόν Κύριο, θέλει καί ἐπιθυμεῖ ὅ,τι ὁ Χριστός θέλει καί ἐπιθυμεῖ. Ἕνας τέτοιος ἑαυτός, ἕνας τέτοιος ἄνθρωπος, εἶναι φυσικό ἐπακόλουθο νά εἶναι ἕτοιμος νά θυσιάσει τόν ἑαυτό του, τήν ἴδιά του την ὕπαρξη γιά τόν Χριστό καί τήν πίστη σέ Αὐτόν. Ἀκοῦμε τά λόγια τοῦ Κυρίου «ὃς γὰρ ἂν θέλῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ σῶσαι, ἀπολέσει αὐτήν» καί τό μυαλό πηγαίνει στό μαρτύριο καί τούς μάρτυρας καί γνωρίζουμε ὅτι στήν ἐποχή μας δέν μᾶς ζητεῖται νά δώσουμε τή ζωή μας χάριν τῆς πίστης μας. Ἀλλά ἡ συνέχεια τῶν λόγων τοῦ Χριστοῦ μέ τήν πρόταση «ὃς δ’ ἂν ἀπολέσῃ τὴν ἑαυτοῦ ψυχὴν ἕνεκεν ἐμοῦ καὶ τοῦ εὐαγγελίου, οὗτος σώσει αὐτήν» μᾶς ἀποκαλύπτει ὅτι οἱ χριστιανοί στην πραγματικότητα καλοῦνται νά ζοῦν γιά τόν Χριστό καί τό Εὐαγγέλιό Του κι αὐτό σημαίνει νά ζοῦν σάν ὁ Χριστός καί τό Εὐαγγέλιο νά ἀποτελοῦν τήν αἰτία καί τόν λόγο ὕπαρξής τους. Ὁ κόσμος προσφέρει στούς ἀνθρώπους πολλές αἰτίες καί πολλούς λόγους γιά νά κατανοήσει κανείς τήν ὕπαρξή του καί ὁ χριστιανός θά πρέπει νά ἐπιλέξει μόνο τόν Χριστό. Ἔτσι ἄλλωστε εἶναι πλασμένος νά ἐνεργεῖ ὁ ἄνθρωπος μέχρι καί τόν θάνατό του ὅταν τό σῶμα του θά χάσει τήν ψυχή του, ἀλλά ἡ ψυχή του θά σωθεῖ γιατί πέθανε σηκώνοντας τόν σταυρό του χάριν τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ εὐαγγελίου.
Ὅποιος ἀπαρνιέται τόν ἑαυτό του μπορεῖ καί σηκώνει τόν σταυρό του γιατί ἀτενίζει τόν Χριστό στόν Σταυρό καί κατανοεῖ ὅτι δέν εἶναι ἡ δύναμη πού νικάει, ἀλλά ἡ ἀδυναμία, δέν εἶναι ἡ δημόσια προβολή πού δοξάζει κάποιον, ἀλλά ἡ ταπείνωση, δέν εἶναι ὁ πλοῦτος πού πλουτίζει κάποιον, ἀλλά ἡ φτώχεια. Δέν εἶναι εὔκολα ἀντιληπτό πῶς γίνεται καί ἡ δύναμη, ἡ δόξα, καί ὁ πλοῦτος νά μήν ὁδηγοῦν μέ ἀσφάλεια στήν ἐπιτυχία ὅταν ὅλος ὁ κόσμος αὐτά τά ἀποκτήματα ἔχει ὡς βασική του ἐπιδίωξη, ὅταν ἔτσι ἔχει διαμορφωθεῖ ὁ σύγχρονος ἑαυτός. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ἡ ἀνταπόκρισή μας στήν πρόσκληση νά ἀκολουθήσουμε τόν δρόμο τοῦ σταυροῦ δέν ἐξασφαλίζει μιά πετυχημένη ζωή κατά τόν τρόπο πού ὁ κόσμος κατανοεῖ τήν ἐπιτυχία. Αὐτό πού θά ἐξασφαλίσουμε εἶναι νά κάνουμε ὅ,τι ἔκανε κι ὁ Χριστός καί κάτι τέτοιο ἀπαιτεῖ ἕνα εἶδος σταύρωσης ὄχι μόνο τήν περίοδο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, ἀλλά γιά ὅλη μας τή ζωή. Μάλιστα αὐτή ἡ σταύρωση θά πρέπει νά γίνεται γιά χάρη τοῦ Χριστοῦ κι ὄχι γιά κάποιους δικούς μας στόχους, καθώς πολύ συχνά συνδέουμε τή ζωή μας στήν Ἐκκλησία μέ τά δικά μας προσωπικά προγράμματα. Γι’ αὐτό καί θά πρέπει νά ξεκινήσουμε καί νά χάνουμε τή ζωή μας ὅπως συνεχῶς τήν ἔχαναν οἱ μαθητές τοῦ Κυρίου, ὥστε τά προβλήματα τῆς ζωῆς καί ἡ δυσκολία νά πράττουμε τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, ὁ σταυρός μας ὅπως λέμε, νά μεταμορφωθεῖ στόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ. Διαφορετικά, ὁ σταυρός μας παύει νά ἔχει ὁποιοδήποτε νόημα.
Ὁ σταυρός μας γίνεται Σταυρός τοῦ Χριστοῦ ὅταν κατανοοῦμε ὅτι οἱ θλίψεις πού μᾶς συμβαίνουν εἶναι ἄρρηκτα συνδεδεμένες μέ τή χριστιανική πίστη, ὅτι οἱ δοκιμασίες μᾶς καθιστοῦν οἰκείους τοῦ Χριστοῦ γιατί κι Ἐκεῖνος ἔπαθε, ὅτι ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ ἀποτελεῖ τόν σκοπό τῆς ζωῆς μας, ὅτι οἱ δυσκολίες συνδεόμενες μέ τόν Θεό γίνονται λιγότερο δύσκολες καί ὅτι ὁ σταυρός μας εἶναι αὐτός πού μᾶς ταιριάζει, γι’ αὐτό καί σηκώνοντάς τον μοιάζουμε στόν Χριστό.
Σήμερα Κυριακή τῆς Σταυροπροσκυνήσεως, ὁ Χριστός μᾶς καλεῖ νά ἀρνηθοῦμε τόν ἑαυτό μας καί νά σηκώσουμε τόν σταυρό μας ὅπως κι Ἐκεῖνος σήκωσε τόν δικό Του. Δέν θά εἶχε καμία σημασία αὐτή ἡ ἐντολή, ἄν αὐτός πού μᾶς τήν ἔδωσε δέν ἦταν ὁ Μεσσίας πού μέ τήν παρουσία του ἄλλαξε ὁριστικά τά δεδομένα, ἐγκαινιάζοντας ἕναν καινούργιο κόσμο. Σέ αὐτόν τόν καινούργιο κόσμο ἔχουμε ἤδη εἰσέλθει καί γιά νά παραμείνουμε μέχρι τό τέλος θά πρέπει νά προσκυνήσουμε τόν Σταυρό γιά νά κατανοήσουμε γιατί δέν μποροῦμε νά πλησιάσουμε τόν Κύριο χωρίς τόν σταυρό μας.