Τά γεγονότα πού ὁδήγησαν στήν ἀποτομή τῆς κεφαλῆς τοῦ Τιμίου Προδρόμου, ἄν καί διαδραματίστηκαν αἰῶνες πρίν, ἔχουν τήν σημασία τους καί μᾶς βοηθοῦν νά καταλάβουμε τό νόημα τῆς ἑορτῆς. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης φυλακίζεται καί τελικά δολοφονεῖται γιατί ἔλεγξε δημόσια τόν πολιτικό διοικητής τῆς Ἰουδαίας γιά τή σύναψη ἑνός γάμου πού παραβίαζε τό νόμο τοῦ Θεοῦ.
Περίεργη ἱστορία γιά τά δεδομένα τοῦ πολιτισμοῦ μας ὅπου δέν ἀπαιτεῖται συμμόρφωση κανενός, οὔτε καί τῶν ἡγετῶν, μέ ἠθικούς κανόνες ἤ ἐντολές ὅπως αὐτές πού μαθαίνει κανείς ζῶντας μέσα στήν Ἐκκλησία. Πολλοί ἄνθρωποι σήμερα πιστεύουν ὅτι οἱ συγγένειες πού οἱ ἄνθρωποι δημιουργοῦν, δέν ὑπάγονται σέ κανόνες καί ἐντολές τοῦ Θεοῦ, ὁ καθένας μπορεῖ νά συνάπτει ὅ,τι σχέσεις θέλει καί σέ τελική ἀνάλυση ὅλα αὐτά δέν πρέπει νά ἐνδιαφέρουν κανέναν, οὔτε βέβαια τόν Θεό. Ὡστόσο, εἶναι δύσκολο νά μήν ἀναγνωρίσουμε στή σημερινή εὐαγγελική περικοπῇ καί τό δικό μας κόσμο ὅπου συχνά ἡ ἐξουσία, οἱ παράνομες σχέσεις καί οἱ ἴντριγκες διαπλέκονται, ἑλκύουν τήν περιέργεια τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου καί ἐξάπτουν τή φαντασία του. Μιά τέτοια ἱστορία ἀφηγεῖται ὁ εὐαγγελιστής Μάρκος καί ὁ εὐαγγελιστής Ματθαῖος καί εἶναι ἡ μοναδική ἱστορία στά εὐαγγέλια ἀπ’ ὅπου ἀπουσιάζει ὁ Χριστός.
Σέ αὐτή τήν ἱστορία τό κεντρικό πρόσωπο εἶναι ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος καί Βαπτιστής πού τό κήρυγμά του φαίνεται νά προσβάλει ἕναν κόσμο ξένο μέ τή βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Ὁ πολιτικός ἄρχοντας τῆς περιοχῆς, ὁ Ἡρώδης, γνώριζε τήν ἁγιότητα τοῦ Βαπτιστῆ καί ἄκουγε μέ εὐχαρίστηση τά λόγια του, ἀλλά φοβόταν τήν καταγγελία του, γιατί μέ αὐτήν ὁ Ἰωάννης ἔκανε σαφές ὅτι κήρυττε ἕναν ἄλλο κόσμο, ἀνακαινισμένο καί σίγουρα ἐντελῶς διαφορετικό. Ὁ Ἡρώδης ἐνδόμυχα φοβᾶται ὅτι ὁ κόσμος τοῦ Ἰωάννη θά καταλύσει τή δική του ἐξουσία καί ἡ Ἠρωδιάδα φοβᾶται ὅτι ὁ κόσμος τοῦ Θεοῦ θά ἀπορρίψει τίς ἐπιλογές της νά ἀντιλαμβάνεται τίς σχέσεις της καί τή συζυγία μέ τόν τρόπο πού αὐτή θέλει. Ὁ Ἡρώδης καί ἡ Ἠρωδιάδα πιστεύουν ὅτι θά διατηρήσουν τήν ἐξουσία τους καί τή ζωή πού ἀπολαμβάνουν ἄν φυλακίσουν καί τελικά ἐξοντώσουν ἐκεῖνον ἤ ἐκείνους πού ἀμφισβητοῦν, καί τόν τρόπο ἄσκησης τῆς ἐξουσίας τους, ἀλλά καί τίς προσωπικές τους σχέσεις. Εἶναι προφανές ὅτι ὁ Ἡρώδης χρησιμοποιεῖ τήν ἐξουσία πού ἔχει γιά νά συνάψει τίς σχέσεις πού θέλει.
Τό ζευγάρι, ὁ Ἡρώδης καί ἡ Ἠρωδιάδα, νιώθουν ἀνασφαλεῖς καί ἡ ἀνασφάλεια δέν εἶναι καλός σύμβουλος γιά ὅσους θέλουν νά εἶναι ἡγέτες ἤ νά ζοῦνε κοντά σέ αὐτούς, γιατί δέν θά ἔχουν ἄλλη ἐπιλογή ἀπό τό νά καταφεύγουν στίς ἴντριγκες. Ὁ Ἰωάννης φυλακίζεται, συνεχίζει τό κήρυγμά του καί εἶναι σίγουρος ὅτι οἱ πιθανότητες εἶναι ὑπέρ του. Δέν ἀνησυχεῖ ὅτι ἡ βασιλεία πού κηρύττει θά καταρρεύσει καί δέν ἀνησυχεῖ γιά τήν ἐξουσία τοῦ Ἡρώδη ἤ τῆς Ἠρωδιάδας. Γι’ αὐτό καί δέν κάνει τίποτα γιά νά τήν περιορίσει. Εἶχε πολλούς καί πιστούς μαθητές καί ἀκόλουθους, ἀλλά δέν χρησιμοποιεῖ τα μέσα πού οἱ ἄνθρωποι χρησιμοποιοῦν γιά νά κυριαρχήσουν. Νιώθει ἀσφαλής καί σίγουρος γιατί ὁ Θεός εἶναι μαζί του. Ἐνῶ τελικά θά χάσει καί τήν ἴδια του τή ζωή, αὐτός καί τό παράδειγμα του θά ἐπικρατήσουν στήν ἱστορία καί θά μνημονεύονται μέχρι τή συντέλεια τῶν αἰώνων.
Γιά κανέναν δέν πρέπει νά εἶναι δύσκολο νά παραδεχθεῖ ὅτι ὁ Βαπτιστής ἄξιζε μόνο ἐπαίνους καί εὐχαριστίες γιά τό ἔργο του καί τό κήρυγμά του καί σίγουρα δέν ἄξιζε ἕναν μαρτυρικό θάνατο. Ἦταν τόσο μεγάλη ἡ ἀρετή τοῦ Ἰωάννη καί τόσο μεγάλη ἡ ἁγιότητά του, ὥστε τόν τιμοῦσαν ἀκόμη καί ἐκεῖνοι πού ἐλέγχονταν ἀπό τό λόγο του, ὅπως ὁ Ἡρώδης. Εἶναι ἐπίσης ἀλήθεια ὅτι κάθε φορά πού ἀκοῦμε τήν περιγραφῇ τῶν γεγονότων δέν τό πιστεύουμε πῶς ἕνας ἰσχυρός ἄνδρας πού ἐκτιμοῦσε τόν Ἰωάννη κατέληξε νά διατάξει τόν ἀποκεφαλισμό του. Κάτι μᾶς διαφεύγει καί δέν μποροῦμε νά κατανοήσουμε τί ἀκριβῶς συνέβη σέ αὐτή τή φρικτή ἱστορία.
Μέ μιά φράσῃ αὐτό πού συνέβη εἶναι ἡ ἀταξία – ἡ κατάλυση τῆς τάξῃς τό Θεοῦ – πρῶτα στό ἐπίπεδο τῆς οἰκογένειας καί μετά σέ ἐκεῖνο τῆς ἐξουσίας. Αἰτία τῆς φυλάκισης τοῦ Προδρόμου ἦταν ἡ παραβίαση τοῦ νόμου γιά τήν συγκρότηση τῆς οἰκογένειας. Ὁ Θεός ἀποδίδει μεγάλη σημασία στή δημιουργία τῆς συγγένειας ἀπό τό γάμο ἑνός ζευγαριοῦ καί τό ἐνδεχόμενο τῆς γέννησης παιδιῶν. Μάλιστα, ὅταν δημιουργεῖται μιά συγγένεια σέ ἕνα γάμο, ὁ Θεός θέλεις αὐτή νά συνεχιστεῖ, σχεδόν μέ κάθε μέσο. Ἔτσι ὁ νόμος προέβλεπε ὅτι ἄν πέθαινε ὁ ἄνδρας, ἡ γυναῖκα του θά μποροῦσε νά γίνει γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ του μέ προοπτική, ὅταν θά γεννήσουν παιδί, νά τοῦ δώσουν τό ὄνομα τοῦ ἀποθανόντος, ὥστε κατά κάποιο τρόπο νά συνεχιστεῖ κι ἐκείνη ἡ οἰκογένεια. Αὐτό δέν θά μποροῦσε νά συμβεῖ καί ὁ ἀδελφός του ἀποθανόντος δέν θά μποροῦσε νά πάρει ὡς γυναῖκα του τή γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ του μόνο στήν περίπτωση πού αὐτή εἶχε ἤδη ἀποκτήσει παιδί. Ἡ γέννηση ἑνός παιδιοῦ ἐξασφάλιζε τήν συνέχιση τῆς οἰκογένειας καί τῆς συγγένειας πού εἶχε ἤδη δημιουργηθεῖ. Αὐτή ἦταν ἡ περίπτωση τῆς Ἠρωδιάδος πού εἶχε ἀποκτήσει παιδί μέ τον ἀδελφό τοῦ Ἡρώδη. Ἡ ὕπαρξη ἑνός παιδιοῦ καί τῆς μητέρας του ἀρκοῦν γιά νά δημιουργήσουν πολλές ἀφορμές καλλιέργειας τῆς μεταξύ τους σχέσης, τῆς καλλιέργειας μιᾶς συγγένειας πού ὁδηγεῖ στόν Θεό. Ἀλλά νά προσέξουμε ἐδῶ ὅτι, σύμφωνα μέ τούς ἑρμηνευτές, ἡ καταγγελία τοῦ Βαπτιστῆ ἦταν μιά καταγγελία μέ αὐστηρότητα, ἀλλά καί μέ ἐπιείκεια, πού κατανοεῖ τήν ἀνθρώπινη ἀδυναμία – ἡ Ἠρωδιάδα ἄρεσε πολύ στόν Ἡρώδη.
Ἡ παραβίαση μιᾶς ἐντολῆς μπορεῖ νά σταματήσει ἐκεῖ καί νά μήν προχωρήσει στήν παραβίαση κι ἄλλων ἐντολῶν. Καί γιά νά μήν συμβεῖ αὐτό κανείς θά πρέπει νά ἀσκηθεῖ στίς ἀρετές, στήν ἐγκράτεια, στή νηστεία, στήν ἐπικοινωνία μέ πνευματικούς ἀνθρώπους, στίς χριστιανικές πρακτικές. Εἶναι γεγονός ὅτι παρά τίς καταγγελίες τοῦ Ἰωάννη καί τήν ἀπόφαση γιά τή φυλάκισή του, ὁ Ἡρώδης συνέχιζε νά ἐκτιμᾷ καί νά ἀκούει μέ χαρά τίς διδαχές του. Ἀλλά ὅλα αὐτά ὄχι γιά πολύ. Μέ τήν εὐκαιρία τῶν γενεθλίων του, και ἐνῶ θά ἔπρεπε νά εὐχαριστήσει τόν Θεό πού τόν ἔφερε στόν κόσμο κάνοντας μιά καλῇ χειρονομία ἀπελευθερώνοντας τόν Ἰωάννη, ὀργανώνει ἑορτή πού δέν ἔχει καμία σχέση μέ τόν Θεό. Ἀφήνει στήν ἄκρη κάθε προσπάθεια γιά αὐτοέλεγχο, προσκαλεῖ ἀνθρώπους χωρίς πνευματικά ἐνδιαφέροντα ἕτοιμους νά ἐπικυρώσουν ἀκόμα κι ἕνα ἔγκλημα καί δημιουργεῖ ἕνα κλίμα διασκέδασης μέ ποτό καί χορό. Τό κλίμα εἶναι ἰδανικό γιά νά πέσει στήν παγίδα τοῦ πονηροῦ καί ἀπό τήν παραβίαση μιᾶς ἐντολῆς νά ὁδηγηθεῖ στόν πνευματικό θάνατο.
Χωρίς καθαρό νοῦ, συμπλέκει τήν ἐξουσία πού τοῦ ἔχει δοθεῖ ἀπό τόν Θεό, μέ τήν ἱκανοποίηση παθῶν καί ἐνστίκτων. Δέν συλλογίζεται κατά τόν τρόπο πού θέλει ὁ Θεός καί ἀποφασίζει νά μοιράσει ἀκόμα καί τήν βασιλεία του, ὄχι μέ κριτήριο τή δικαιοσύνη καί τήν ὠφέλεια τῶν ἀνθρώπων, ἀλλά μέ ἀφορμή τήν εὐωχία ἑνός ἑορταστικοῦ τραπεζιοῦ καί τήν τήρηση ἑνός ὅρκου. Βρισκόμενος σέ πλήρη σύγχυση νομίζει ὅτι τό σημαντικότερο εἶναι νά φανεῖ ἀξιόπιστος ἐνώπιον τῶν προσκαλεσμένων του πού μέ κέφι διασκεδάζουν τρώγοντας καί πίνοντας κι ὄχι νά προστατέψει ἕναν κατεξοχήν δίκαιο ἄνθρωπο. Ὁ Ἡρώδης φοβᾶται τήν ἐπιορκία καί ὁ φόβος του κρύβει τήν πραγματική ντροπή πού θά ἔπρεπε νά νιώθει ὅταν ἐνώπιον ὅλων προκαλεῖ τόν θάνατο τοῦ δικαίου . Μέ σκοτισμένο τό νοῦ νομίζει ὅτι δέν ὑπάρχει ἔξοδος διαφυγῆς ἀπό τόν ὅρκο του καί θεωρεῖ ὅτι ἡ μόνη του ἐπιλογή εἶναι νά παραβιάσει τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Δέν ὑπάρχει πιό καλῇ περιγραφῇ τῆς παγίδας τοῦ πονηροῦ. Ὅπως ὁ Ἀδάμ καί ἡ Εὔα παραβίασαν μία ἐντολή καί ὁδήγησαν στήν Πτώση ὁλόκληρο τό ἀνθρώπινο γένος, ἔτσι καί ὁ Ἡρώδης ἕναν νόμο γιά τή συζυγία παραβίασε καί τελικά προκάλεσε τόν ἄδικο θάνατο ἑνός ἀνθρώπου πού μετά τήν Παναγία ἀποτελεῖ τήν πιό ἁγία μορφή πού ἀνέδειξε τό ἀνθρώπινο γένος. Ἀλλά ἀκόμα δέν ἔχουμε μπροστά μας ὁλόκληρο τό νόημα τῆς ἱστορίας.
Ὁ Ἡρώδης παραβίασε μία ἐντολή γιά τή συζυγία, ἀλλά φαίνεται ὅτι αὐτή ἡ παράβαση συνοδεύτηκε κι ἀπό ἄλλες. Δέσμιος τῆς συζυγικῆς του σχέσης δέν ἀγαπάει τόν Θεό περισσότερο ἀπό τήν Ἠρωδιάδα καί τήν κόρη της καί ἔτσι ἀποδεικνύεται ἀνάξιος ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ἐπιβεβαιώνοντας τά λόγια τοῦ Χριστοῦ «Ὁ φιλῶν πάτέρα ἢ μήτέρα ὑπὲρ ἐμὲ ὁὐκ ἔστί μου ἄξιος· καὶ ὁ φιλῶν ὑἱὸν ἢ θυγατέρα ὑπὲρ ἐμὲ ὁὐκ ἔστί μου ἄξιος» (Μτ. 10, 37). Συχνά ἀκούγεται τό ἐπιχείρημα ὅτι ἄν ὑπάρχει ἀγάπη, μπορεῖ νά δικαιολογηθοῦν ποικίλες ἐπιλογές συμβίωσης τῶν ἀνθρώπων. Ἀλλά βλέπουμε τελικά ὅτι τό κριτήριο εἶναι ἡ μεγαλύτερη, σέ σχέση μέ ὅλους, ἀγάπη πρός τόν Θεό, μιά ἀγάπη πού κανείς μπορεῖ νά δείξει μόνο μέ τήν τήρηση τῶν ἐντολῶν του.
Εἶναι αὐτονόητο ὅτι ἡ δική μας ζωή δέν μοιάζει μέ τίς ἐπιλογές τοῦ Ἡρώδη καί σίγουρα δέν ἔχει καμιά σχέση μέ τίς σκέψεις καί τίς πράξεις τῆς Ἠρωδιάδας καί τῆς κόρης της. Θά πρέπει, ὅμως, τότε νά μοιάζει μέ τήν συμπεριφορά τοῦ Ἰωάννη. Ἀλλά εἶναι κάτι τέτοιο δυνατόν;
Μέ τή σημερινή ἑορτή ἔχουμε μπροστά μας τόν μεγαλύτερο προφήτη ὅλων τῶν ἐποχῶν, τόν σπουδαιότερο ἀσκητή καί διδάσκαλο τῆς ἐρήμου πού φοροῦσε δερμάτινη ζώνη καί τρίχινο ἔνδυμα, τόν ἄνθρωπο πού τόσο σπουδαῖος δέν γεννήθηκε ποτέ ἀπό γυναῖκα. Κι ὅμως, ὁ Θεός μακροθυμεῖ ἀπέναντι στούς ἐχθροῦς του καί ὁ Ἰωάννης μέ γενναιότητα ὑποφέρει τά βάσανα πού ἀδίκως τοῦ προκαλοῦσαν οἱ συνάνθρωποί του καί μάλιστα ἐκεῖνοι πού τόν ἐκτιμοῦσαν βαθύτατα. Ἐνῶ εἶναι τόσο ἐνάρετος καί τόσο ἅγιος καί τό μόνο πού κάνει εἶναι νά ὑπερασπίζεται τοῦ θείους νόμους, καταλήγει στήν φυλακή καί στόν ἀποκεφαλισμό. Ἡ ἁγιότητά του δέν τόν ἔσωσε, τοὐλάχιστον στά μάτια τοῦ κόσμου. Ἄν ἔτσι ἐνεργεῖ ὁ Θεός, δέν ἔχουμε κανένα λόγο νά παραπονιόμαστε γιά τίς δυσκολίες πού συνεπάγεται ἡ τήρηση τῶν ἐντολῶν στή ζωή μας. Ἄν ἔχουμε κάποια ἀρετή, αὐτή δέν μᾶς δίνεται ἀπό τόν Θεό γιά νά τήν ἐξαργυρώσουμε μέ ἀσφάλεια καί σεβασμό στόν κόσμο αὐτό. Ὁ Ἰωάννης ἀδικήθηκε κατάφωρα καί πέθανε ἕνα φρικτό καί ἄδικο θάνατο. Ἀλλά ὅπως συνέβη μέ τόν Κύριό του, τόν ἀναστάντα Χριστό, ὁ θάνατός του, ἡ ἀδικία πού δέχθηκε νά σηκώσει, ἔκανα τήν φωνῇ του ἰσχυρότερη καί ἱκανή νά διατρέχει τούς αἰῶνες φθάνοντας μέχρι καί σέ ἐμᾶς. Ἀκοῦμε καί μελετοῦμε τό λόγο τοῦ Προδρόμου καί ὁ λόγος του συνεχίζει νά μᾶς ἐμπνέει καί νά μᾶς συγκινεῖ. Αὐτό αὐτό μᾶς πείθει ὅτι τελικά δέν ἀδικήθηκε ὁ Ἰωάννης, ἀλλά κάποιοι ἄλλοι.
Οἱ ἑρμηνευτές τῆς ἱστορίας μας ἐπισημαίνουν μέ βεβαιότητα ὅτι τόσο οἱ ἤπιες ἐκφράσεις τῶν εὐαγγελιστῶν ὅσο καί ἡ στάση τῶν δικαίων τήν ὁποία μέ σιγουριά μποροῦμε νά φανταστοῦμε, δείχνουν ὅτι ἡ ἀδικία δέν ἀφορᾷ ἐκείνους πού ἀδικοῦνται, ἀλλά ἐκείνους πού ἀδικοῦν ὅπως συμβαίνει στήν περίπτωσή μας μέ τόν Ἡρώδη, τήν Ἠρωδιάδα καί τή θυγατέρα της. Οἱ δίκαιοι δέν λυποῦνται γιά αὐτούς πού ὑφίστανται κακά, ἀλλά γιά ἐκείνους πού διαπράττουν τό κακό γιατί τελικά, αὐτοί, μέ τίς πράξεις τους ἀδικοῦν τόν ἴδιο τους τόν ἑαυτό, την ἰδια τους τή ζωή. Εἶναι λογικό ὁ ἀδικημένος νά διαμαρτύρεται καί νά διεκδικεῖ τή δικαίωσή του. Μιά τέτοια πεποίθηση τῶν ἀνθρώπων ἀποτελεῖ θεμελιῶδες χαρακτηριστικό τοῦ πολιτισμοῦ μας. Καί οἱ χριστιανοί μοιράζονται μέ ἔνταση αὐτή τήν πεποίθηση. Ἀλλά γιά τούς χριστιανούς θά πρέπει νά ἀποτελεῖ αὐτονόητη πεποίθηση καί τό γεγονός ὅτι ὁ ἀγῶνας γιά τή δικαιοσύνη δέν μπορεῖ νά ἀγνοεῖ καί τή δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ γιά τήν ὁποία ὁ κόσμος δέν θέλει νά ἀκούει καθώς δυσκολεύεται νά κατανοήσει τό κήρυγμα τοῦ Τιμίου Προδρόμου καί δέν ἐπιθυμεῖ νά ἀνακαινιστεῖ κατά τόν τρόπο πού ὁ Χριστός ἀνακαίνισε τόν κόσμο.