Ὅλη ἡ Ἐκκλησία σήμερα Κυριακή τῆς Σταυροπροσκυνήσεως στέκεται κάτω ἀπό τόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ καί προσκυνάει τό σύμβολο τῆς νίκης πάνω στήν ἁμαρτία καί τόν θάνατο. Ταυτόχρονα θέτει τό κορυφαῖο δίλημμα γιά τόν καθένα ἀπό ἐμᾶς, γιά κάθε ἄνθρωπο. Νά ζήσεις κανείς καί νά ἀφιερώσει τή ζωή του στόν Χριστό καί τό Εὐαγγέλιό του ἤ νά περάσει τά χρόνια τῆς ζωῆς του προσπαθώντας νά κερδίσει ὅλα τά καλά τοῦ κόσμου. Μάλιστα, τό εὐαγγελικό ἀνάγνωσμα τῆς ἡμέρας ὄχι μόνο προβάλλει τό δίλημμα, ἀλλά καί ἀποκαλύπτει τί θά σημαίνει γιά τή ζωή μας ἡ ἐπιλογή πού θά κάνουμε. Πρόκειται γιά ἕνα δίλημμα ζωῆς καί θανάτου. Ὅποιος ἀκολουθήσει τόν Κύριο θά ζήσει καί στόν παρόντα κόσμο καί στόν μέλλοντα, ἐνῶ ὅποιος κάνει τήν ἀντίθετη ἐπιλογή θά ἔρθει ἀντιμέτωπος μέ τόν πνευματικό θάνατο καί στήν παροῦσα ζωή καί στή μέλλουσα. Ἀλλά μέ τί μοιάζει ἡ ἐπιλογή πού ὁ Θεός θέλει νά ἐπιλέξουμε. Κριτήριο γιά τήν κατανόηση τῶν λόγων τοῦ Κυρίου εἶναι ὁ σταυρός.
Ἡ ἐποχή μας εἶναι μιά ἐποχή πού ἐπιτρέπει στούς ἀνθρώπους νά ἔχουν συνεχῶς ὅλο καί περισσότερες ἐπιλογές γιά τόν τρόπο καί τούς σκοπούς τῆς ζωῆς τους. Ὑπάρχει ἡ ἐντύπωση ὅτι κάθε καινούργια δυνατότητα πού προσφέρεται στούς ἀνθρώπους αὐξάνει τήν ἐλευθερία τους, βελτιώνει τή ζωή τους καί ἀνοίγει νέους ὁρίζοντες γιά ὅλο καί πιό προοδευτικούς σκοπούς ζωῆς. Ἡ πίστη σέ μιά τέτοια πρόοδο, παρά τίς διαψεύσεις της ἀπό τήν ἱστορία, συνεχίζει νά κυριαρχεῖ στίς ἀνθρώπινες πεποιθήσεις καί νά θεωρεῖται ὅτι ἐμπίπτει στίς ἀνθρώπινες δυνατότητες καί ἐπιλογές. Γιά τό νόημα τῆς Κυριακῆς τῆς Σταυροπροσκυνήσεως στήν πραγματικότητα δύο εἶναι οἱ ἐπιλογές. Εἴτε νά ἀκολουθήσει κανείς τήν πορεία τοῦ Ἐσταυρωμένου στό πάθος καί τήν Ἀνάσταση, εἴτε νά ἐπιδοθεῖ σέ ἕναν ἀγῶνα στήν ἀπόκτηση τῶν ἀγαθῶν τοῦ κόσμου γιά μιά ζωή πού νά ταιριάζει στόν κόσμο. Κι ἄν γιά τά ἀγαθά τοῦ κόσμου ὅλοι ἔχουμε μιά ξεκάθαρη εἰκόνα, τό νόημα τοῦ σταυροῦ καί τοῦ Ἐσταυρωμένου εἶναι καλά κρυμμένο ὥστε αὐτό νά ἀποκαλυφθεῖ μόνο σέ ἐκείνους πού θά θελήσουν νά συνδέσουν τή ζωή τους μέ τόν σταυρό τοῦ Χριστοῦ.
Ὁ σταυρός εἶναι ὁ τρόπος ζωῆς τῶν χριστιανῶν. Οἱ πιστοί σταυρώνουν τά πάθη καί τίς ἐπιθυμίες πού ὁ Θεός δέν θέλει νά ἐπιθυμοῦν, ὥστε ἡ ζωή τους νά ἀρέσει στόν Θεό καί στόν Θεό ἀρέσει ἡ προσευχή, ἡ σωφροσύνη, ἡ μελέτη τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ καί ἡ πρόοδος στά πνευματικά. Κάπως ἔτσι ὁ κόσμος σταυρώνεται σέ σχέση μέ τούς χριστιανούς καί τήν ἴδια στιγμή οἱ χριστιανοί σταυρώνονται σέ σχέση μέ τόν κόσμο. Ἡ ἐπιλογή Θεός ἤ κόσμος περνάει μέσα ἀπό τόν σταυρό ἤ, γιά νά τό ποῦμε μέ λίγο διαφορετικό τρόπο, ὁ χριστιανός σηκώνει τόν σταυρό του ὅταν μπορέσει νά διακρίνει αὐτά πού ἀρέσουν στόν Θεό καί τά ὁποῖα τελικά πράττει, ἀπό ἐκεῖνα πού ἀρέσουν στόν κόσμο. Παράδειγμα μιᾶς τέτοιας διάκρισης ἀποτελεῖ γιά ὅλους μας ὁ Χριστός πού γιά σαράντα μέρες νήστεψε στήν ἔρημο καί στή συνέχεια ἀπέρριψε ὅλες τίς προκλήσεις τοῦ διαβόλου, τήν προτεραιότητα τοῦ ἀγώνα γιά τήν ἐπιβίωση, τόν πειρασμό τῆς δόξας καί τῆς ἐξουσίας καί τόν πειρασμό τῆς ἀπιστίας στόν Θεό, δηλαδή τῆς ἐπιθυμίας νά χρησιμοποιεῖ ὁ ἄνθρωπος τόν Θεό κατά τό θέλημά του.
Ἡ ἀντίσταση σέ αὐτούς τούς πειρασμούς ἀντιστοιχεῖ στήν τήρηση τῶν ἐντολῶν πού συνοψίζονται στό νά ἀγαπήσει κανείς τόν Θεό μέ ὅλη του τή δύναμη καί τόν πλησίον του ὅπως τόν ἑαυτό του. Σέ αὐτή τήν ἀγάπη ὁδηγεῖ ὁ σταυρός πού σηκώνουν οἱ χριστιανοί. Αὐτή ἡ ἀγάπη εἶναι τό ἀποτέλεσμα τῆς στροφῆς τοῦ ἀνθρώπου καί τῶν πραγμάτων πρός τόν Θεό. Μιά τέτοια ἐξέλιξη ἀποτελεῖ θέλημα Θεοῦ γιατί ὁ ἄνθρωπος καί ὁ κόσμος ἔτσι δημιουργήθηκαν, σάν ὅλοι καί ὅλα τά ὁρατά νά ἔχουν ἀνάγκη τόν σταυρό γιά νά μπορέσουν νά ἐκπληρώσουν τόν σκοπό της.
Ὁ σταυρός ἀποτελεῖ μόνιμο καί σταθερό χαρακτηριστικό τῆς χριστιανικῆς ζωῆς. Δέν ἀφορᾶ κάποιες ἐξαιρετικές περιπτώσεις θλίψεις καί ὀδύνης, ἀλλά τό μέσο ὥστε ὅλα τά γεγονότα τῆς ζωῆς μας, πρόσωπα καί πράγματα, νά ἀναφέρονται καί νά συνδέονται μέ τόν Θεό. Κάθε φορᾶ πού ὁ σταυρός ἀπουσιάζει ἀπό τή ζωή μας, οἱ ἐνασχολήσεις μας, ἀκόμα καί οἱ πνευματικές, μᾶς ὁδηγοῦν μακριά ἀπό τόν Θεό γιατί γίνονται ἀφορμή ἐγωισμοῦ, μεταμφίεσης τῶν παθῶν μας, καθιστώντας τόν Θεό ἀθέατο. Βλέπει κανείς τόν Θεό ὅταν κατανοεῖ ὅτι κάθε δημιούργημα τοῦ Θεοῦ, κάθε δωρεά, κάθε ἀγαθό, σκοπό ἔχουν νά συνδέσουν τόν ἄνθρωπο μέ τόν Θεό καί ὁ σταυρός ἀποτελεῖ τόν συνδετικό κρίκο. Ἡ παρουσία τοῦ σταυροῦ σέ κάθε στιγμή τῆς καθημερινότητας, ἀποτρέπει τούς ἀνθρώπους ἀπό τό νά νομίσουν ὅτι τά πράγματα εἶναι αὐτό πού φαίνονται νά εἶναι. Ἡ ἀντίληψη τοῦ ἀνθρώπου γιά τόν χαρακτῆρα τῶν πραγμάτων κατά ἕναν φυσικό τρόπο εἶναι πού συνιστᾶ τό κακό. Ὅλοι καί ὅλα θά πρέπει νά συνδέονται μέ τόν Θεό καί τότε κατανοοῦμε τά πράγματα κατά τόν τρόπο πού ὁ Θεός θέλει νά τά κατανοοῦμε.
Αὐτή ἡ κατανόηση ἔχει τά χαρακτηριστικά τοῦ μυστηρίου, δηλαδή, προϋποθέτει τήν ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ, τή χάρη Του, ὥστε νά καταλάβουμε κάτι ἀπό τό μυστήριο τοῦ Σταυροῦ. Εἶναι μυστήριο πῶς γίνεται καί ὁ σταυρός κρύβει, ὅπως μαθαίνουμε ἀπό τήν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, κάθε πράξη καί κάθε γνώση πού ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο στόν Θεό. Αὐτή ἡ συμπερίληψη στόν σταυρό ἐπιτρέπει σέ κάθε ἄνθρωπο πού θά σηκώσει τόν δικό του σταυρό νά ἑνωθεῖ μέ τόν Θεό, γιατί σηκώνοντας κανείς τόν σταυρό του γνωρίζει καί τί πρέπει νά πράττει. Ὁ σταυρός συμπεριλαμβάνει ὁλόκληρο τόν κόσμο καί οδηγεί στόν ἕναν Θεό κατά τρόπο διαφορετικό ἀπό τήν ἰδέα τῆς συμπερίληψης στήν ἐποχή μας πού κινεῖται στήν κατεύθυνση μιᾶς ποικιλομορφίας χωρίς τέλος. Ἀπό τήν ἄλλη, ὁ σταυρός δίνει τήν εἰκόνα μιᾶς ἐξουθένωσης πού ξέρουμε ὅτι ὁδηγεῖ στόν θάνατο, γι’ αὐτό καί οἱ ἄνθρωποι δέν θέλουν ἤ φοβοῦνται νά σηκώσουν τόν σταυρό τους. Ξεχνοῦμε, ὅμως, ὅτι θάνατος εἶναι κυρίως ὁ χωρισμός τῆς ψυχῆς ἀπό τόν Θεό καί κεντρί τοῦ θανάτου εἶναι ἡ ἁμαρτία καί ὅτι ζωή εἶναι κυρίως ὁ Χριστός πού εἶπε «Ἐγώ εἶμαι ἡ ζωή». Ὅποιος σηκώνει τόν σταυρό του, ἀρχίζει νά καταλαβαίνει τή σημασία του καί νά ἀνακαλύπτει τήν ὀμορφιά του καί τή δόξα του.
Ὁ Θεός τά θέλει ὅλα, δηλαδή, θέλει ὅλα – ἡ νηστεία, ἡ προσευχή, ἡ καλλιέργεια τῶν ἀρετῶν, ἡ φιλανθρωπία, ἡ ἐλεημοσύνη, ἡ καθημερινή καί οἰκογενειακή μας ζωή – νά ἔχουν ὡς σκοπό τόν Θεό, τή σχέση μας μαζί του. Ἡ συνηθισμένη πρακτική τῶν ἀνθρώπων εἶναι νά λένε καί νά καταγράφουν τά πεπραγμένα τους, τίς προσπάθειές τους, τίς ἐπιτυχίες τους, σπάνια τίς ἀποτυχίες τους, ὅσα κατέχουν καί ἀποτελοῦν τήν περιουσία τους. Ἀλλά σπάνια ἀποκαλύπτουν τόν σκοπό γιά τόν ὁποῖο πράττουν ὅ,τι πράττουν. Ἀντίθετα, ὁ Θεός αὐτό πού ἀναζητᾶ στίς πράξεις μας εἶναι ὁ σκοπός τους, πού θά πρέπει νά εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Θεός. Ὁ σταυρός πού ὑψώνεται μπροστά μας στή μέση τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς θέλει νά μᾶς ὑπενθυμίσει γιά ποιόν πρέπει νά κάνουμε ὅ,τι κάνουμε, γιά ποιό σκοπό νηστεύουμε, γιά ποιόν εἰσήλθαμε στό στάδιο τῶν ἀρετῶν καί ποιόν θέλουμε νά συναντήσουμε. Ὁ Θεός δέν θά κρίνει μέ κριτήριο τίς πράξεις μας πού μπορεῖ νά φαίνονται καί νά εἶναι καλές, ὅπως ἡ νηστεία, ἀλλά μέ κριτήριο τόν σκοπό τῶν πράξεών μας.
Ἡ κρίση τοῦ Θεοῦ ἔχει σημασία γιατί οἱ ἄνθρωποι, ὅλοι ἐμεῖς, ἔχουμε τήν τάση νά υἱοθετοῦμε καλές πνευματικές πρακτικές, ὅπως ἡ προσευχή, καί στή συνέχεια νά τίς προσαρμόζουμε στόν τρόπο πού ἐμεῖς κατανοοῦμε τή ζωή μας. Γνωρίζουμε πολύ καλά ἀπό τήν προσευχή τοῦ Φαρισαίου ὅτι τό νά πράττουμε κάτι καλό δέν κρίνεται ἀπαραίτητα ὡς καλό ἀπό τόν Θεό. Οἱ κρίσεις τῶν ἀνθρώπων καί τοῦ Θεοῦ διαφέρουν. Ὅταν τηροῦμε τήν ἐντολή τοῦ Θεοῦ νά σηκώνουμε τόν σταυρό μας θυμόμαστε γιά ποιόν γίνονται ὅλα αὐτά γιατί ὁ σταυρός παραπέμπει στόν Χριστό καί ὅ,τι κάνουμε γιά τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ θά πρέπει νά τό κάνουμε, σέ Αὐτόν πρέπει ὅλα νά ἀναφέρονται. Ὅταν κάτι τέτοιο συμβαίνει, ὁ ἄνθρωπος μεταβάλλεται κατά τό ὕψος τοῦ σταυροῦ σέ κάτι ὑψηλότερο ἀπό αὐτό πού τώρα εἶναι, πλησιάζει τόν Θεό καί προετοιμάζεται κατάλληλα γιά τή μετοχή στά Πάθη καί τήν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ.
Ἄν ἔτσι σκεπτόμαστε καί πορευόμαστε, κατανοοῦμε ὅτι μιά τέτοια ἐξέλιξη δέν ἀποτελεῖ δικό μας ἐπίτευγμα, ἀλλά δῶρο τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ. Προσκυνοῦμε τόν Σταυρό καί χωρίς δισταγμό ἐμπιστευόμαστε τόν Θεό ὥστε ἐκεῖνος, μέ τή δική του δύναμη, νά φέρει σέ πέρας τίς ὑποθέσεις μας γιά τίς ὁποῖες συχνά δυσκολευόμαστε. Ὅποιος σηκώνει τόν σταυρό του δέν ἐμπιστεύεται πιά τίς δυνάμεις του, σάν νά ἔχει ἐγκαταλειφθεῖ ἀπό αὐτές, σάν νά μήν ἔχει κάτι νά περιμένει ἀπό τούς ἀνθρώπους καί τίς ἀνθρώπινες δυνατότητες. Ὅποιος σηκώνει τόν σταυρό του ἀκολουθεῖ τό παράδειγμα τοῦ Ἀποστόλου Παύλου καί πιστεύει ὅτι ἡ δύναμή του βρίσκεται στήν ἀδυναμία του. Ἡ δύναμη τοῦ χριστιανοῦ εἶναι ἡ ἀπόφασή του νά συνδέσει τή ζωή του μέ τόν σταυρό, ὅταν ὅλοι γύρω του θά ἐπιδίδονται σέ ἕναν ἀγῶνα γιά ἀπόκτηση τῆς δύναμης πού ὁ κόσμος προτιμάει γιά νά ἐξουσιάζει τούς ἄλλους γύρω του, δηλαδή, τῆς δύναμης πού σταυρώνει τόν Χριστό καί γίνεται μέσο ἀδικίας καί καταδυνάστευσης τῶν ἀνθρώπων. Ὁ σταυρός ἀποτελεῖ σύμβολο ἐξουσίας πού ἀλλάζει πραγματικά τόν κόσμο γιατί ὅποιος ἀναλαμβάνει τόν σταυρό, δέν πράττει πιά μέ ἀφετηρία τά πάθη του, ἀλλά μέ κριτήριο τήν ἀγάπη πρός τόν πλησίον καί τόν Θεό, δέν ἔχει φθόνο γιά κανέναν καί μοιάζει μέ τόν Χριστό πού θέλει ὅλοι μας τέτοια ἐξουσία νά ἀσκοῦμε.
Ὅποιος σηκώνει τόν σταυρό του ὄχι μόνο μοιάζει στόν Χριστό, ἀλλά καί συσταυρώνεται πνευματικά μαζί του κατά τρόπο πού νά ταιριάζει στίς συνθῆκες τῆς ζωῆς του καί τίς δυνατότητες του. Ἔτσι ἡ ἱστορία τοῦ Χριστοῦ γίνεται δική μας ἱστορία, ὁ καθένας κάνει τόν Χριστό δικό του κατά τό μέτρο τῆς ἀρετῆς του καί τῆς πίστης του. Ὁ Θεός πρῶτος ἀναγνωρίζει τήν ἀνθρώπινη διαφορετικότητα, τήν ἰδιαιτερότητα τοῦ κάθε ἀνθρώπου καί ταιριάζει τήν οἰκονομία του στόν καθένα ἀπό ἐμᾶς. Ὁ σταυρός πού καλούμαστε νά σηκώσουμε διασώζει τήν ἰδιαίτερη προσωπικότητα τοῦ καθενός καί ἐκφράζει τή δυνατότητα μιᾶς προσωπικῆς σχέσης μέ τόν Θεό πού ἔχει ἀφετηρία τή δική μας κατάσταση μέ ὅ,τι τήν χαρακτηρίζει – τά προβλήματα, τίς δυνατότητες, τίς ἀδυναμίες μας – καί κατάληξη τήν ὁμοίωση μαζί του. Ἔτσι μποροῦμε νά δοῦμε ὅτι ὁ σταυρός ταιριάζει στή ζωή μας, ἀλλά τώρα πιά ἡ ζωή μας εἶναι ἕτοιμη νά ὑπακούσει στό Εὐαγγέλιο, καλλιεργεῖ τίς ἀρετές καί ἀντιστοιχεῖ στή ζωή πού ἄν καί γίνεται ὅλο καί περισσότερη ξένη μέ τόν κυρίαρχο τρόπο ζωῆς στόν κόσμο, εἶναι ἡ ζωή πού ὁ Θεός θέλει νά ζοῦμε.
Αὐτός εἶναι ὁ τρόπος ζωῆς πού ὁδηγεῖ στή ζωή κι ὄχι στόν θάνατο, ἕνας τρόπος ζωῆς πού ἀποτελεῖ ἐλεύθερη ἐπιλογή. Ἐλεύθερα κανείς σηκώνει τόν σταυρό του ὅπως ὁ Σίμωνας ὁ Κυρηναῖος. Ἡ φράση τοῦ Κυρίου «Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἀκολουθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτόν καί ἀράτω τόν σταυρόν αὐτοῦ, καί ἀκολουθείτω μοι» ἀποτελεῖ μιά πρόσκληση πού ἀπευθύνεται σέ ἐλεύθερους ἀνθρώπους, μιά πρόσκληση πρός ὅλους. Ἐμεῖς ἔχουμε, καταρχήν, ἀποδεχθεῖ τήν πρόσκληση τοῦ Χριστοῦ κάνοντας μιά ἐπιλογή γιά τήν ὁποία ὁ κόσμος θά ἤθελε νά ντρεπόμαστε ὥστε καί ὁ Θεός νά ντραπεῖ γιά τήν παρουσία μας τήν ἡμέρα τῆς κρίσεως. Ἀλλά ὅσο πιό ἀποφασιστική καί μέ διάρκεια εἶναι ἡ ἐπιλογή μας νά σηκώνουμε μέ ὑπερηφάνεια τόν σταυρό μας τηρώντας τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, τόσο μεγαλύτερη θά εἶναι καί ἡ παρρησία μας μπροστά στή δόξα τοῦ Χριστοῦ. Αὐτός εἶναι ὁ σκοπός τοῦ σταυροῦ καί πρός τά ἐκεῖ θά πρέπει πάντα νά στρέφουμε τό βλέμμα μας.